Is soja duurzaam? Een ingewikkeld verhaal

Duurzaam consumeren, daar pleiten we hier al langer voor. Vleesvervangers lijken dus een ideale eerste stap naar meer duurzaamheid op ons bord. Soja is er daar een van, naast seitan, tempeh, tofu, … Op papier lijkt er niets om over te klagen. Een goede bron van eiwitten? Check. Een overvloed aan vitaminen en mineralen? Check. 600.000 hectare gekapt Amazonewoud per jaar? Euh… Check? De waarheid is echter een pak genuanceerder. Voel jezelf niet schuldig terwijl je een scheutje sojamelk bij de koffie doet, voel jezelf niet schuldig wanneer je tempé bakt en voel jezelf zeker niet schuldig wanneer je artikels leest over een nieuw stuk woud dat plaats moet ruimen voor een weide om soja te telen. Jij bent niet het probleem, de industrie is het probleem.

Hallucinante cijfers

Om de situatie te schetsen, volgen hier enkele cijfers. Naar schatting 75% van alle soja wordt gebruikt als veevoer. De sojaplant komt overal ter wereld voor. Toch komt 80% van alle soja uit Noord- en Zuid-Amerika. Drie landen (Argentinië, Brazilië en de VS) zijn goed voor 70% van de hele wereldproductie. Sinds 1960 is de productie van soja meer dan verzesvoudigd. De Europese vee-industrie is afhankelijk van de import van soja. 97% van de soja in de EU is geïmporteerd, 70% daarvan komt van buiten de EU. België voert jaarlijks zo’n 800.000 ton in, vooral afkomstig uit Argentinië en Brazilië, Nederland zelfs 1,8 miljoen ton. Dat zijn hallucinante cijfers, want het betekent dat de meeste soja een enorm lange weg moet afleggen om hier te geraken, om dan vervolgens niet gebruikt te worden als vleesvervanger, maar onrechtstreeks bijdraagt tot vleesconsumptie.

Land, véééél land

Cijfermateriaal geeft ons een zicht op hoe de industrie in elkaar zit, maar is geen goede indicator voor wat het probleem juist is. Soja wordt meestal geteeld om dieren te voederen, maar het is nog steeds natuurlijk, toch? Dat klopt, soja is een natuurlijk product, maar om soja op grote schaal te telen, is er land nodig. Veel land. Daar komt nog bij dat er om soja te kweken in een monocultuur heel wat herbiciden, insecticiden en fungiciden nodig zijn. Die zijn sowieso schadelijk voor zowel mens als milieu. De druk op de natuur is dus groot.

Hoop doet leven

Er is echter ook hoop. In 2006 tekenden de grootste sojahandelaars het Soja Moratorium, een verdrag dat bepaalde geen soja meer te kopen uit recent ontboste stukken Amazonewoud. En het werkte. Het aandeel gekapt Amazonewoud voor sojaproductie daalde van 2004 tot 2014 van 30% naar 1%. Via satellietbeelden wordt het Amazonewoud permanent gecontroleerd. Natuurlijk zijn er hier en daar boeren die de regels niet respecteren, maar de meesten houden zich aan de regels. De situatie is dus al veel verbeterd ten opzichte van het begin van de 21e eeuw. Daarnaast zijn er nog heel wat andere initiatieven die pleiten voor duurzame soja.

Superonkruid

Ontbossing is niet het enige probleem met soja. Een groot deel van de sojaplanten is genetisch gemodificeerd. Dat is op zich niet zo bijzonder, maar kan er wel voor zorgen dat er een ‘superonkruid’ ontstaat dat bestand is tegen bepaalde onkruidverdelgers. Die problemen zijn op zich niet onoverkomelijk, want met voldoende beveiliging kunnen ggo’s een milieuvriendelijk alternatief zijn voor klassieke pesticiden. Het gevaar blijft echter aanwezig, en daarom worden ggo’s niet met open armen ontvangen.

Label duurzame soja

De optelsom van alles dat hierboven beschreven staat, zet de sojaproductie niet bepaald in een goed daglicht. Er zijn duidelijk veel onderliggende problemen, maar toch zijn we enorm afhankelijk van sojaproductie. Hoe maak je dan de juiste keuze? Het antwoord hierop is duidelijk: kijk naar het Round Table of Responsible Soy-label, kortweg RTRS. Grote producenten als Alpro Soya en SoFine Foods hanteren dit label en staan garant voor ggo-vrije soja, meestal afkomstig uit Noord-Amerika of van onze eigen Europese bodem. RTRS staat garant voor correcte handelspraktijken, arbeidsomstandigheden en landbouwpraktijken. Eerlijk én duurzaam.

Eigen maag eerst

Kortom, soja is geen heilig boontje. Maar vlees is dat ook niet. Door rechtstreeks soja te consumeren en het niet eerst door een dierenmaag te laten passeren, wordt er automatisch minder landbouwgrond gebruikt. De laatste jaren zijn er veel nieuwe initiatieven tegen ontbossing. En door te letten op labels en certificaten, ben je zeker van eerlijke handel. De verandering begint bij jezelf. We kunnen alleen maar hopen dat die bewustwording ook op globaal niveau toeneemt.

Brent Bertels

Foto: United Soybean Board